یکی از مهمترین چالش‌هایی که در زمان مطالعه و آمادگی برای هر آزمونی مثل کنکور برای داوطلبان رخ می‌دهد فراموش کردن مطالبی است که قبلا مطالعه کرده‌اند و همین موضوع سبب می‌شود بعد از مدتی افراد برای یادگیری ادامه مطالب درسی دل‌زده شوند و انگیزه‌ که در زمان شروع کار داشتند را از دست بدهند.

در اینجا سوالی که لازم است از خودمان بپرسیم این است که آیا روش مطالعه من درست است؟ اگر روش مطالعه من صحیح است پس چرا بعد از گذشت مدت زمانی از خواندن مطالب درسی بخش زیادی از آنچه که مطالعه کردم را فراموش می‌کنم؟

ما در ادامه این مطلب قصد داریم در مورد دلایل فراموش کردن مطالب بعد از گذشت یک بازه زمانی و همچنین راهکارهایی برای افزایش ماندگاری مطالب درسی در حافظه توضیح دهیم تا با خواندن این مطالب بتوانید بازدهی مطالعاتی خود را افزایش دهید و میزان فراموش کردن مطالبی که مطالعه کرده‌اید به حداقل برسانید.

چند بار مطالعه کنیم تا مطالب در حافظه ثبت شود؟

بطورکلی فرمول ثابتی برای این که بگوییم حتما بعد از خواندن تعداد دفعات مشخصی مطالب در حافظه ما ثبت خواهد شد وجود ندارد، اما یکی از عواملی که در ثبت شدن مطالب در حافظه موثر است تمرین و تکرار است. بطوری که شما اگر انتظار داشته باشید اولین باری که یک مطلب را مطالعه می‌کنید همه آنچه که خوانده‌اید در حافظه شما باقیمانده باشد هدفی غیرمنطقی  و دست نیافتنی است.

شما با هردفعه مرور کردن یک مطلب،  علاوه بر این که مطالب قبلی را در ذهن خود مرور می‌کنید همین تکرار موجب می‌شود در دفعات بعدی فهم عمیق‌تری نسبت به قبل کسب کنید و همچنین مطلب بیشتر در ذهن شما ثبت خواهد شد.

میزان تمرین و تکرار هر مطلب برای هر فرد متفاوت است، زیرا بطور مثال بعضی از افراد در دروس حفظی مهارت بیشتری دارند مسلما چنین فردی به احتمال زیاد نسبت به کسی که در حفظیات ضعیف‌تر است نیاز به تکرار کمتری دارد، اما توجه داشته باشید حتی اگر یک درس نقطه قوت شماست باز هم نیاز دارید که آن درس را مرور کنید اگر نه حجم زیادی از مطلب پس از مدتی از حافظه کوتاه مدت شما حذف خواهد شد و در نتیجه به حافظه بلند مدت منتقل نمی‌شود. برای آشنایی با انواع مختلف حافظه و کارکرد آن‌ها پیشنهاد می‌کنم مقاله ما درباره راهکارهای تقویت حافظه برای کنکورمطالعه کنید.

چرا حجم زیادی از مطالب درسی که مطالعه کردیم فراموش می‌کنیم؟

یکیدیگر از عوامل موثر در به یادآوری مطالب سبک مطالعاتی است که هر فرد دارد همانطور که قبلتر نیز گفته شد  افرادی که قصد دارند در اولین دور خواندن یک مطلب همه آنچه را که مطالعه کرده‌اند در حافظه خود ثبت کنند مسلما به نتیجه مطلوب نخواهند رسید. ما در ادامه این مطلب قصد داریم سایر عوامل تاثیرگذار در فراموشی یک مطلب را برای شما شرح دهیم و همچنین راهکارهایی را نیز در جهت تقویت حافظه پیشنهاد خواهیم کرد پس با ما همراه باشید:

1-نداشتن هدف‌گذاری مشخص برای انجام کار

نداشتن هدف برای انجام کارها مثل این است که شما تصمیم بگیرید به سفر بروید اما مقصد مشخصی را برای خود تعیین نکنید، در نتیجه ممکن است در ابتدای سفر اشتیاق زیادی داشته باشد اما بعد از مدتی به دلیل نداشتن مقصد مشخص، شما کم کم نمی‌دانید که به چه سمتی و برای چه می‌خواهید بروید.

همانطور که در مثال بالا گفتیم اگر شما برای انجام هرکاری ندانید که هدف و مقصدتان چیست، پس از مدتی دچار بی‌انگیزگی خواهید شد و همین موضوع موجب می‌شود که دچار خستگی روانی شوید و نتوانید به برنامه‌ریزی خود عمل کنید زیرا در نهایت انگیزه‌ای برای عمل کردن به برنامه‌ریزی خود نخواهید داشت.

2-مطالعه حجم زیادی از مطالب در بازه زمانی کوتاه

خواندن حجم زیادی از مطالب در یک مدت زمان کوتاه مثل خوردن حجم زیادی غذا در یک وعده است. شما با خوردن حجم زیادی غذا شاید در ابتدا احساس سیری کنید اما در ادامه نه تنها این سیری خوشایند نیست بلکه ممکن است حال شما بدتر شود در نتیجه غذایی که قرار بود باعث احساس سیری و افزایش انرژی در شما بشود موجب بدتر شدن حالتان شود.

در مثال بالا در مورد تاثیر مخرب خوردن غذای زیاد در یک وعده گفتیم همین موضوع در درس خواندن نیز موثر است شما با یادگیری یک مطلب در واقع به مغزتان غذا می‌دهید و اگر این غذا بیش از حد ظرفیت مغز در آن بازه زمانی باشد و اصطلاحا بدون هضم کردن مطالب آن را به درون مغز خود ببرید دقیقا همان اتفاقی که بعد از خوردن غذا با سرعت و حجم زیاد در یک وعده غذایی می‌افتد در اینجا نیز رخ می‌دهد.

3-مطالعه پیوسته و بدونه استراحت

مطالعه پیوسته و بدونه استراحت مثل این است که شما برای آمادگی در یک مسابقه ورزشی هرروز بدونه در نظر گرفتن بازه‌هایی برای استراحت بخواهید تمرین کنید، مسلما بعد از مدتی بدن شما دچار خستگی می‌شود و این مدل تمرین نه تنها شما را برای شرکت در مسابقه آماده نمی‌کند بلکه باعث می‌شود بدن شما آسیب ببیند و کلا به مسابقه نرسید.

برای آمادگی در کنکور نیز مانند آمادگی جسمانی برای یک مسابقه ورزشی لازم است که در زمان مطالعه  به خود استراحت بدهید تا مغز شما در زمان استراحت بتواند مطالب را طبقه‌بندی کند و همچنین احتمال فراموشی مطالب خوانده شده را کاهش می‌دهد.

بطور کلی 90 دقیقه مطالعه و 15 دقیقه استراحت زمانی منطقی است زیرا اگر بازه زمانی مطالعاتی شما کمتر از این زمان باشد در واقع تمرکز روی مطلب صورت نگرفته است و برعکس اگر بیشتر باشد احتمال خستگی در یک  بازه مطالعه زیاد می‌شود، همینطور زمان استراحت اگر کمتر از یک ربع باشد باعث بازیابی انرژی برای شروع پارت مطالعه بعدی نمی‌شود و برعکس اگر تایم استراحت خیلی طولانی باشد از فضای درسی خارج می‌شوید و مجددا موجب کاهش تمرکز می‌شود.

4-یادگیری روش مطالعه مخصوص برای هر درس

 

یکی دیگر از مشکلاتی که اغلب دانش آموزان با آن مواجهه هستند این است که روش مطالعه درست هر درس را نمی‌دانند.

بطور مثال در دروسی محاسباتی مثل ریاضی، فیزیک و یا حل مسائل شیمی شما صرفا با خواندن درسنامه و یا خواندن پاسخنامه تشریحی به تسلط کافی نمی‌رسید و درس را یاد نمی‌گیرید و در این دروس لازم است شما همه مسائل را قبل از بررسی پاسخنامه یک مرتبه خودتان حل کنید و به اصطلاح در این دروس اگر بعد از درس خواندن چرک‌نویس نداشته باشید در واقع انگار آن درس ر ا یاد نگرفته‌اید.

برای مطالب حفظی نیز یکی از راهکارها نوشتن خلاصه نویسی است زیرا در زمان نوشتن خلاصه یک درس در واقع چند احساس شما درگیر است و همین موضوع به ثبت شدن بهتر مطلب در حافظه شما کمک زیادی می‌کند.

5-از خودتان آزمون بگیرید

مطالعه کردن شرط لازم برای قبولی در کنکور است اما کافی نیست، منظور از این جمله آن است که شما برای موفقیت در کنکور علاوه بر درس خواندن لازم است که در طی سال کنکور بطور مداوم خود را در معرض آزمون دادن قرار دهید زیرا یکی از مهارت‌های بسیار مهم در زمان کنکور مدیریت جلسه است و این مهارت جز با قرار دادن خود در معرض آزمون در شما تقویت نمی‌شود. ممکن است افراد زیادی را دیده باشید که در سال کنکور ساعت مطالعه بسیار بالای داشته باشند اما در نهایت در جلسه کنکور نتوانسته‌اند جلسه را مدیریت کنند و به تمامی سوالاتی که بلد بوده‌اند پاسخ دهند.

6-مطالب را بصورت مفهومی بخوانید و سعی کنید ارتباط بین مطالب را درک کنید

یکی از تغییرات مهم کنکور در سال‌های اخیر مفهومی شدن سوالات آن است، مفهومی شدن سوالات به این معنی نیست که سوالات خارج از مطالب کتاب درسی طرح می‌شود بلکه به این معنی است که سوالات کنکور از مفهوم مطالب موجود در کتاب درسی طرح می‌شود و کسی که مفهوم را  متوجه نشده باشد و نتواند بین مطالبی که یاد گرفته است ارتباط برقرار کند و اصطلاحا مطالب را فقط حفظ کرده باشد برای پاسخ دادن به سوالات کنکور با مشکل مواجهه می‌شود.

7-بطور پیوسته و منظم مطالعه کنید

در گذشته بیشتر اعتقاد بر این بود که افراد باهوش به موفقیت‌های بیشتری می‌رسند. اما با گذشت زمان و مطالعاتی که بر روی  سبک زندگی افراد موفق انجام شد،  فهمیدند  افراد موفق الزاما افراد باهوشی نیستند بلکه کسانی هستند که در انجام دادن کارهایشان نظم و پشتکار زیادی دارند. به این منظور که این افراد برای انجام دادن هر کاری بعد از مشخص کردن هدف خود برای رسیدن به هدفشان بطور پیوسته و منظم تلاش می‌کنند.

در مورد مطالعه و آمادگی برای کنکور نیز همینطور است شما اگر صحبت‌های دانش‌آموزانی که رتبه‌های خوبی در کنکور کسب کرده‌اند شنیده باشید متوجه می‌شوید که این افراد برای مطالعه خود یک برنامه منظم و مداوم داشته‌اند. زیرا نداشتن برنامه منظم و عدم پیوستگی در مطالعه روی تمرکز و سرعت یادگیری بسیار موثر است.

برای اغلب افراد در سال کنکور بازه‌هایی هست که به خوبی مطالعه می‌کردند اما چون این برنامه بطور پیوسته ادامه نداشته است در نتیجه همه افراد در کنکور موفق نمی‌شوند و موفقیت از آن کسانی است که تلاش مستمر داشته‌اند.

ضرب المثل قدیمی معروف از شاعر بزرگ کشورمان سعدی که میفرماید:

رهرو آن نیست گهی کند و گهی خسته رود رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود. به همین موضوع اشاره دارد.

8-مکان مناسبی برای مطالعه کردن انتخاب کنید

یکی از عوامل بسیار مهم در افزایش تمرکز هنگام مطالعه که باعث ایجاد به یادسپاری هرچه بهتر مطالب درسی نیز می‌شود انتخاب مکان مناسب برای مطالعه است.

بطورمثال اگر شما در محیطی مطالعه کنید که عوامل حواس‌پرتی زیادی مثل سر و صدای زیاد باشد و یا نور محیط کافی نباشد و… همه این عوامل دست به دست هم می‌دهند و تمرکز شما در زمان مطالعه را کاهش می‌دهند و همچنین باعث خستگی زودهنگام در زمان مطالعه می‌شوند و در نتیجه مطالب زودتر از یادتان می‌رود.

برای آشنایی بیشتر با تاثیر مکان مطالعه در بازدهی مطالعه شما پیشنهاد می‌کنم مقاله ما با موضوع تاثیر مکان مطالعه بر افزایش تمرکزمطالعه کنید.

9-خودتان از از داشتن خواب کافی محروم نکنید

یکی از جملاتی که از گذشته در بین ما رواج داشته است این است که: سحرخیز باش تا کام روا شوی….

اما امروزه با پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه حافظه و عوامل موثر در آن به این نتیجه رسیده‌اند که  خیلی از افراد اصطلاحا شب‌کار هستند، یعنی شب‌ها بازدهی بیشتری دارند برای انجام کارهایشان دارند و مثلا وقتی شب‌ها درس ‌می‌خوانند تمرکز بیشتری دارند و در نتیجه مطالب بهتر در ذهن آن‌ها ثبت می‌شود. بر طبق این صحبت مهم است که خود را بشناسید و بفهمید شما آدم روزکار یا  شب‌کار هستید  و مطابق با آن برای خود برنامه‌ریزی کنید، زیرا افراد شب‌کار اگر حتی شب بخوابند و صبح زود بیدار شوند مغز آن‌ها بازدهی شب را ندارد.

و نکته مهم دیگری که باید مدنظر قرار دهید این است که اگر استراحت و خواب کافی نداشته باشید بعد از مدتی دچار فرسودگی مطالعاتی خواهید شد و به مرور مطالعه شما بازدهی قبل را نخواهد داشت و در نتیجه مطالب در ذهن شما ثبت نمی‌شود از طرفی برای تثبیت مطالب در ذهن، مغز ما نیاز به خواب کافی دارد تا مطالب را در مغز دسته‌بندی کند.

10-خوردن غذای سالم

تاثیر تغذیه سالم در همه جنب‌های سلامتی ما غیرقابل انکار است و یکی از مواردی که تغذیه روی آن بسیار موثر است حافظه است و بطورکلی عملکرد همه جنبه‌های مغز با تغذیه تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

پس بهتر است در رژیم غذایی خود خوراکی‌هایی مثل انواع میوه‌ها و سبزیجات مثل کلم بروکلی، هویج، گوجه فرنگی را قرار دهید تا آنتی اکسیدان موجود در این خوراکی‌ها به تقویت حافظه شما کمک کند.  مصرف به اندازه قهوه و گروه ویتامین‌های خانواده B  نیز برای تقویت حافظه و یادگیری موثر هستند.

سخن آخر:

من در این مقاله سعی کردم عوامل محیطی موثر و مهم بر حافظه را برای شما شرح بدهم. اما باتوجه به رابطه مستقیم روان با بدن و تاثیری که بر یکدیگر دارند در نتیجه عواملی مثل استرس، اضطراب، شرایط محیط خانواده و مسائلی از این قبیل نیز در حافظه شما تاثیر بسیار زیادی دارند. در نتیجه علاوه بر توجه به نکاتی که در این مقاله برای شما توضیح داده شد اگر با رعایت این نکات باز هم احساس کردید در به یادسپاری مطالب مشکل دارید پیشنهاد می‌کنم از یک مشاوره متخصص در این زمینه کمک بگیرید. کمک گرفتن از مشاور و رعایت این مسائل مکمل یکدیگر هستند.

به عنوان یک روانشناس خوشحال میشم تجربیات خودتون در این زمینه با ما به اشتراک بزارین و اگر شما راهکار دارین با گذاشتن کامنت نظراتتون بگین ما اینجاییم تا همه در کنار هم به رشد هم کمک کنیم…

نویسنده: نیلوفر ملک نژاد-کارشناس ارشد روانشناسی بالینی